کد مطلب:20991 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چگونه فساد اخلاقي به وجود مي آيد؟ چگونه مي توانيم آن را از خود دور كنيم ؟

علم به ملكات واخلاقي كه موجب سعادت مي شود و راههاي بدست آوردن آنها و همچنين ملكات واخلاقي كه موجب شقاوت مي شود وراههاي درمان آنها موضوع علم اخلاق است بنابراين پاسخ جامع وكامل جنابعالي نيمي از علم اخلاق است ليكن در اينجا به اجمال توضيحي ارائه مي دهيم.

نفس انساني داراي ابعاد وقواي متعددي است بعضي از اين قوا مربوط به باطن ما مي باشند قوه واهمه، غضب وشهوت قوه عاقله از قواي باطني ما محسوب مي شوند. عجب، كبر، طلب رياست، خدعه،مكر، نفاق، كذب ومانند اينها از فروعات واهمه مي باشند، همچنين خودسري ،زورگويي، انتحار،سركشي، قتل، فحش و آزار خلق وامثال آن از فروعات غضب مي باشند همچنين حرص، طمع، بخل، امثال آن از فروعات قوه شهوت مي باشند هرگاه در كسي اين قوا تحت عقل و شرع قرار گرفته باشند وملكه عدالت درميان اين قوا ايجاد شده تعديل شده باشند دراين صورت چنين كسي به لحاظ اخلاقي سالم است درغير اين صورت دچار فساد اخلاقي شده است.

بي نهايت طلبي انسان، بالفعل بودن قوه واهمه، غضب، شهوت، درابتداي نشو نماي طبيعي انسان، محيط خانوادگي واجتماعي، ...كار تعديل قواي نفساني انسان را با پيچيدگي و درعين حال دشواري مواجه مي كند وجهاد وكوشش يك عمر را مي طلبد.

حضرت امامره در مورد آنچه گفته ايم فرموده اند : بدان كه تعديل قواي نفسانيه، كه غايت كمال انساني ومنتهاي سيركمالي بسته به آن است بلكه به يك معني خود آن است، از مهمات امور است كه غفلت ازآن، خسارت عظيم وخسران وشقاوت غير قابل جبران است.

وانسان تا در عالم طبيعت است ممكن است قواي سركش خود را تعديل كند ونفس چموش سركش را درمهار عقل وشرع كشد، واين در اول جواني بسيار سهل وآسان است، زيرا كه نور فطرتمقهور نشده، وصفاي نفس از دست نرفته،اخلاق فاسده و

صفات ناهنجار درنفس رسوخ ننموده.

ونفس كودك در ابتداي امر، چون صفحة كاغذ بي نقش ونگاري است كه هر نقشي را به سهولت وآساني قبول كند، وچون قبول كرد، زوال آن به آساني نشود؛ چنانچه مشاهد است كه اطفال را معلومات يا اخلاقي كه در اول صباوت حاصل شده تا آخر كهولت باقي وبرقرار است، ونسيان به معلومات زمان طفوليت كمتر راه پيداكند. از اين جهت، تربيت اطفال وارتياض صبيان از مهماتي است كه عهده داري آن، بر ذمة پدر ومادر است، واگر در اين مرحله، سهل انگاري وفتور وسستي شود، چه بسا كه طفل بيچاره را كار به رذائل بسيار كشد ومنتهي به شقاوت وبدبختي ابدي او شود.

و چون اطفال را حشر دائم يا غالب با پدر ومادر است، تربيتهاي آنها بايد عملي باشد؛ يعني، اگر فرضاً خود پدر ومادر به اخلاق حسنه واعمال صالحه متصف نيستند، در حضور طفل با تكلف، خود را به صلاح نمايش دهند تا آنها عملاً مرتاض ومربي شوند، واين خود، شايد مبدأ اصلاح خود پدر ومادر نيز شود؛ زيرا كه مجاز قنطره حقيقت وتكلف راه تخلق است.

وفساد عملي پدر ومادر ازهر چيز بيشتر در اطفال سرايت كند. چه بسا كه يك طفل، كه عملاً در خدمت پدرو مادر بد تربيت شد، تا آخر عمر با مجاهدت وزحمت مربيان اصلاح نشود.

و پس ازاين مرحله، تربيتهاي خارجي از معلمان ومربيان ـ غير پدر ومادر ـ است كه آن را نيز در اول امر، پدر كفيل است، وصحت و فساد در اين مرحله به ذمة پدر است. و البته انتخاب معلم متدين خوش عقيده خوش اخلاق, و مدرسه ومعلم خانه مناسب ديني اخلاقي مهذب، در تربيت ابتدائي طفل دخالت تام تمام دارد. چه بسا باشد كه نقشه سعادت وشقاوت طفل در اين مرحله، ريخته شود و تزريقات معلمين، يا شفاي امراض و يا سم قاتل است كه عهده دار آن پدر است. واز اين مرحله كه گذشت، كم كم حد رشد و بلوغ پيش مي آيد، و استقلال فكر ونظر وايام جواني مي رسد. و انسان در اين مرحله،خود كفيل سعادت خود و ضامن شقاوت و بدبختي خود است، و هر قدم كه به ايام نونهالي و جواني نزديكتر است، تحصيل سعادت آسانتر وسهلتر واستقرار آن بيشتر است؛ چون صفحة نفس از نقوش خاليتر وبه سادگي نزديكتر است. واگر تا اين مرحلة از عمر، داراي اخلاق زشت يا عادت وعمل ناهنجاري باشد، چندان محكم و مستحكم نشده و به مقداري مراقبت و مواظبت مي توان آن را تصفيه وتزكيه نمود، وريشه اخلاق زشت را از بن كند؛ چون نهال نورسي كه چندان ريشه در زمين ندوانده با مختصر فشار و كمي زحمت مي توان آن را از جاي كند. ولي چون مدتي سهل انگاري شد وانسان در صدد اصلاح و قلع ماده فساد برنيامد كم كم درخت فساد برومندشده و كهن گردد، و ريشه هاي آن سخت پنجه به زمين دل، بند كند كه با روزگارهاي دراز و رياضتهاي بسيار نيز انسان كمتر موفق به تصفية آن شود، و شايد عمر مجال ندهد و روزگار مهلت ندهد كه انسان اصلاح خودكند؛ چون درخت كهني كه پنجه و ريشة خود را به زمين، سخت و محكم بند نموده كه با زحمتهاي بسيار و رنجهاي فراوان نتوان آن را از بيخ و بن درآورد :





درختي كه اكنون گرفت است پاي به نيروي شخصي برآيد زجاي

ورش همچنان روزگاري هلي به گردونش، از بيخ برنگسلي


چه بسا باشد كه يك خلق زشتي چون بخل يا حسد مثلاً، كه درجوان، نارس است با كمي مراقبت وزحمت بتوان اصلاح كرد؛ بلكه مبدل به اخلاق صالحة مقابلة آنها كرد، و چون مدتي غفلت شد وسهل انگاري شد، محتاج به رياضات سخت و مجاهدات شديد طولاني باشد كه ممكن است وضعيت روزگار ورسيدن اجل به انسان مجاهد نيز، مهلت اصلاح و تصفيه ندهد وباآن اخلاق ظلماني و كدورتهاي معنوي، كه مبدأ و منشأ فشارها و ظلمتهاي قبر و برزخ وقيامت است، انسان منتقل به آن عالم شود.

پس بر جوانها حتم ولازم است كه تا فرصت جواني و صفاي باطني و فطرت اصلي باقي و دست نخورده است، در صدد تصفيه وتزكيه برآيند، و ريشه هاي اخلاق فاسده واوصاف ظلمانيه را از قلوب خود بركنند كه با بودن يكي از اخلاق زشت ناهنجار، سعادت انسان در خطر عظيم است.

ونيز درايام جواني اراده و تصميم انسان، جوان است ومحكم. از اين جهت نيز، اصلاح براي انسان آسانتر است. ولي در پيري اراده سست وتصميم، پير است، چيره شدن بر قوا مشكلتر است.

از ديدگاه اجتماعي يكي ديگر از عوامل فساد اخلاقي فقر است كه شامل فقرفرهنگي ومالي مي شود وراه برطرف كردن بعضي فسادها فقط برطرف كردن فقر است.

با توجه به آنچه گفتيم وبا توجه به سخنان حضرت امامره بسته به نوع خُلق فاسد، راه درمان وجود دارد، تبديل كفر به ايمان، يأس به اميد، كفران به شكر، حرص به توكل، قساوت به رأفت، جهل به علم، كبر به تواضع، جزع به صبر و...هركدام راه به خصوصي و نسخه ويژه اي را مي طلبد كه دراين جا مجال آن نيست ليكن توصيه اكيد مي كنيم كه به كتب اخلاقي به خصوص كتابهاي اخلاقي امام راحلره مراجعه كنيد.

كتاب شرح حديث جنود عقل وجهل از مقاله ششم به بعد و اربعين حديث حضرت امام راحل بهترين كتابهايي هستندكه تاكنون نوشته شده اند. د رصورتي كه روزي 10 صفحه ازاين كتابهاي يادشده را به طور مرتب و پيوسته مطالعه كنيد. بعد از چند وقت تغييرات واصلاحاتي در وجود خود احساس خواهيد كرد.

اميدواريم با توكل به خدا مرد اين ميدان باشيد.













* شرح حديث جنود وعقل و جهل،ص157الي153